خاطرات حاج سياح

ملا سلطانعلي* از من پرسيد : شما كه از روسا ء مذاهب اسلام و غير اسلام ديده ايد.واقعا فرقه وجماعتي كاملتر يا شخص كامل كجا ديده ايد؟

گفتم : انسان تا دنيا را گردش نكند و فرق واقوام عالم را نبيند گمان مي كند كه مثلا مملكت يا اهل مذهب خودش يا خودش در عالم بي مانند است. من اقوام بشر را خيلي شبيه بيكديگر يافتم كشيشان نصراني , خاخامهاي يهودي , برهمنان هند و روحانيون يا متصوفه و عرفاء و زهاد و راهبان و عوام هر فرقه شبيه يكديگرند و بهمان سند و دليل كه ملاهاي ما براي مطالب متوسلند ديگران هم نظير همان را براي خود دليل قرار داده اند. هر فرقه براي روساء خود معجزات و كرامات نسبت ميدهند و غلوها مي كنند همان خواب كه ما در حق ائمه مي بينيم نظير همان را نصراني در حق فلان حواري عيسي مي بيبند عوام ما به هر دليل كه دين خود را حق دانسته بهمان دليل عوام ديگران مذهب خود را يعني گفته پدران و مادران و ملاها و كشيشان خود را حق ميدانند. اجمالا موسس هر مذهب كه در دنيا ريشه زده و محل قبول ميليونها نفوس بشر در اعصار گرديده كسي بوده خير خواه و مربي بشر كه براي نشر حقايق و رفع خرافات مشهوره در عصر خود زحمت كشيده اما ارتباط او با موجد عالم به چه نحو بوده و چگونه مطالب حقه را تلقي كرده ممكن نيست ما ها درك كنيم لكن بعد از رفتن ايشان روحانيون در هر مذهب همان اساس حق را مايه عيش و نفوذ و رياست و كسب مال و جاه گردانيده هزارن اختلاف و تاؤيل و بدعت ها داير كرده اصل آن از بين رفته و آنچه مانده بازيچه دنيا پرستان و آدم فريبان شده از هر شكل كه عوام را مسخر كنند دين را به آن شكل انداخته اند ...

* از بزرگان آن زمان شهر گناباد

از كتاب خاطرات حاج سياح صفحه 140